Uwarunkowania polityczno-ekonomiczne a zagadnienie budowy nowych świątyń parafialnych w latach 1815-1925, będących obecnie w granicach diecezji włocławskiej

Piotr Sierzchała

doi:10.52404/ttnwloc.stwl.25.26

Autor

ks. Piotr Sierzchała Teologiczne Towarzystwo Naukowe Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku https://orcid.org/0009-0002-2036-818X

DOI:

https://doi.org/10.52404/ttnwloc.stwl.25.26

Słowa kluczowe:

budownictwo sakralne, świątynie, zabór rosyjski, dozory kościelne, biskupi, fundatorzy

Abstrakt

Okres niewoli narodowej był jednym z najtrudniejszych w dziejach historii Kościoła w Polsce. Ówczesne władze niekatolickie sprawowały władzę nad narodem w większości katolickim. Powyższa zależność choć miała znaczący wpływ na religijną działalność biskupów i wiernych, to jednak dzięki ich zaangażowaniu i postawie religijno-patriotycznej wzniesione świątynie stanowią obecnie przegląd wszystkich stylów w budownictwie, które obecne były w XIX i na pocz. XX w.

Biogram autora

ks. Piotr Sierzchała - Teologiczne Towarzystwo Naukowe Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku

Kapłan (1984) diecezji włocławskiej; mgr (teologia, 1984, KUL, Lublin; historia sztuki sakralnej, 2000, UKSW, Warszawa); dr nauk teologicznych (liturgia, historia sztuki sakralnej, 2015, UO, Opole). Diecezjalny konserwator zabytków (1990–). Zajmuje się tematyką aranżacji wnętrz sakralnych o charakterze zabytkowym i współczesnym.

Bibliografia

Archiwum Diecezjalne we Włocławku:

Dokument Konsystorza Jeneralnego Diecezji Kujawskiej, sygn. 602784 (sygn. dawna Dok. 2784).

AKap. pos. 42(435), lata 1841–1857 (brulion) (12), k. 129v.

Akta biskupów włocławskich, Akta biskupa Bereśniewicza II, sygn. 0429 (sygn. dawna Różne I, nr 48).

Akta biskupów włocławskich, Akta bp. Stanisława K. Zdzitowieckiego. Część II. Księga zarządzeń, sygn. 050/2 (sygn. dawna Różne I 18).

–––––

Ustawa konstytucyjna, „Dziennik Praw Księstwa Warszawskiego”, 1(1810), nr 1.

Ustawa konstytucyjna Królestwa Polskiego, „Dziennik Praw Królestwa Polskiego”,1(1816).

Dekret Królewski z dn. 6/18 marca 1817 r. ustanawiający dozory kościelne i zasady utrzymania budowli kościelnych, „Dziennik Praw Królestwa Polskiego”, 6(1820), nr 25, s. 242–249.

Dekret Królewski z dn. 25 grudnia/6 stycznia 1823/24 r., uzupełniający przepisy dekretu z 6/18 marca 1817 r., „Dziennik Praw Królestwa Polskiego”, 8(1824), s. 321.

Najwyższy Ukaz z dn. 8/20 stycznia 1863 r., o atrybutacjach władz i o zarządzaniu budowy i reperacji budowli kościelnych, „Dziennik Praw Królestwa Polskiego”, 61(1862), s. 137–138.

Najwyższy Ukaz z 14/26 lipca 1864 r., „Dziennik Praw Królestwa Polskiego”, 62(1864), s. 281–287.

Najwyższy Ukaz z dn. 17/30, kwietnia 1905 r., Ustawa obcych wyznań, art. 124, pkt. 4, w: Zbiór praw guberni Królestwa Polskiego za wiek XX, t. 10, Warszawa 1906.

–––––

Konstytucja apostolska Vixdum Poloniae unitas o nowym rozgraniczeniu diecezji w Polsce, KDWł, 20(1926), s. 1–9.

–––––

Anusik Z., Stroynowski A., Rybiński Józef Ignacy, w: PSB, t. 33, s. 334–338.

Archidiecezja częstochowska, red. P. Wolnicki, Częstochowa 2012.

Bazylow L., Odrodzenie sprawy polskiej w kraju i w świecie 1900–1918, w: Historia dyplomacji polskiej, t. 3: 1795–1918, Warszawa 1982, s. 745–944.

Bender R., Gałka A., Popiel Wincenty Teofil (1825–1912), arcybiskup warszawski, w: PSB, t. 27, s. 580–582.

Dębiński K., Dozory kościelne rzymsko-katolickie w Królestwie Polskim, Warszawa 1913.

Diecezja Włocławska 2000, Włocławek 2001.

Filipski R., Obecne i dawne granice diecezji włocławskiej, KDWł, 18(1924), s. 106–108.

Frątczak W., Stanisław Franciszek Zdzitowiecki (1854–1927), ordynariusz włocławski, mecenas nauki, opiekun robotników, w: Zasłużeni dla Włocławka, red. M. Wojciechowski, Włocławek 1991, s. 226–227.

Frątczak W., Zdzitowiecki Stanisław Franciszek (1854–1927), ordynariusz włocławski, opiekun robotników, w: WłSb, t. 1, Włocławek 2004, s. 186–188.

Gołdyn P., Papież wobec Powstania Styczniowego, „Ład Boży”. Edycja włocławska „Niedzieli”, 2003, nr 3, s. 1–3.

Handelsman H., Konstytucje polskie 1791–1921, Warszawa 1921.

Chodyński S., Biskupi sufragani włocławscy, Włocławek 1906.

Janiec J., Archidiecezja łódzka, Łódź 2007.

Jarociński L., Licheń, „Przegląd Katolicki”, 39(1901), s. 698–701. DOI: https://doi.org/10.1248/yakushi1881.1901.233_698

Kaczorowski H., Zdzitowiecki, ks. Stanisław Kazimierz, biskup włocławski, Włocławek 1933.

Kelly J.N.D., Encyklopedia papieży, Warszawa 2006.

Kipa E., Materiały do dziejów organizacji Kościoła Katolickiego w Królestwie Polskim 1815–1820. Dymisja Stanisława Potockiego, „Teki Archiwalne”, 3(1954), s. 165–257.

Konic H., Samorząd gminny w Królestwie Polskim w porównaniu z innymi krajami europejskimi, Warszawa 1906.

Kosińska D., Z dziejów parafii Białotarsk, Warszawa 1988 (kps w ArDWł).

Krajewski M., Dobrzyński słownik biograficzny. Ludzie europejskiego regionu, Włocławek 2002.

Krawczyk C., Prawo budowlane na ziemiach polskich od połowy XVIII wieku do 1939 roku, Warszawa 1975.

Kronika kościelna krajowa, „Przegląd Katolicki”, 29(1891), nr 27, s. 427–429.

Kujawski W., Diecezja kujawsko-kaliska. Opracowanie historyczno-źródłoznawcze, Włocławek 2011.

Kujawski W., Górzyński Władysław, w: WłSB, t. 1, Włocławek 2004, s. 56–57.

Kujawski W., Historia diecezja włocławskiej, w: RDWł 2011, s. 41–82.

Kujawski W., Chodecz, „Ład Boży”, 1978, nr 7, s. 6.

Kujawski W., Kościelne dzieje Sieradza, Włocławek 1998.

Kujawski W., Straty terytorialne w diecezji włocławskiej w następstwie bulli cyrkumskrypcyjnej Vixdum Poloniae unitas z 1925, TiCz, 19(2012), s. 257–274. DOI: https://doi.org/10.12775/TiCz.2012.016

Kujawski W., Tomaszewski Walenty (1781–1850), biskup kujawsko-kaliski, w: WłSb, t. 4, Włocławek 2006, s. 163–164.

Kumor B., Granice metropolii i diecezji polskich, ABMK, 20(1970), s. 253–374. DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.6632

Kumor B., Ustrój i organizacja kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej 1772–1918, Kraków 1980.

Librowski S., Krótki zarys historii diecezji włocławskiej, Włocławek 1960 (mps w Bibliotece Seminarium Duchownego we Włocławku).

Łoza S., Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954.

Łoza S., Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1938.

Majdowski A., Nurt narodowy w architekturze sakralnej Królestwa Polskiego od drugiej połowy XIX wieku. Wybrane problemy, NP, 64(1985), s. 5–55. DOI: https://doi.org/10.52204/np.1985.64.5-55

Majdowski A., Studia z historii architektury sakralnej w Królestwie Polskim, Warszawa 1993.

Majdowski A., Uwagi o konserwacji zabytków architektury sakralnej w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX stulecia, NP, 77(1992), s. 227–248. DOI: https://doi.org/10.52204/np.1992.77.227-248

Majdowski A., Zarys systematyki architektury neoromańskiej w budownictwie kościelnym Królestwa Polskiego, NP, 75(1991), s. 117–137. DOI: https://doi.org/10.52204/np.1991.75.117-137

Morawski M., Monografia Włocławka, Włocławek 1933.

Nitecki, P. Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000.

Osmałek M., Białotarsk – szkic do historii kościoła i parafii, „Rocznik Gostyniński” 1(2007), s. 211–252.

Paszkiewicz P., Pod berłem Romanowów: sztuka rosyjska w Warszawie 1815–1915, Warszawa 1991.

Petrani A., Kolegium Duchowne w Petersburgu, Lublin 1950.

Pogorzelski W., O zmiany w dozorach kościelnych, KDWł, 16(1922), s. 242–245.

Prejs R., Administracja kościelna w Królestwie Polskim w latach 1864–1918. Studium prozopograficzne, Lublin 2012.

Radwan M., Kościół katolicki w archiwach departamentu Wyznań Obcych rosyjskiego MSW, Lublin 2001.

Reychman K., Szkice genealogiczne, Warszawa 1936, s. 111–115.

Rulka K., Dzieje parafii rzymskokatolickiej w Sompolnie, w: Parafia św. Marii Magdaleny w Sompolnie na tle historycznym, red. W. Krzywański, K. Rulka, Włocławek 2011, s. 117–254.

Skęczniew, w: „Schematyzm Diecezji Włocławskiej” 1877, s. 97.

Ślósarski J., Kościół w Licheniu, „Kłosy”, 29(1879), s. 32–42.

Stańczak R., Nekrolog ks. Wł. Górzyńskiego, KDWł, 15(1921), s. 10–11.

Szymkiewicz R., Ustawy i rozporządzenia z dziedziny budownictwa obowiązujące w Państwie Polskim (Ustawy i rozporządzenia wydane przez władze polskie do dnia 1 czerwca 1923 r., obowiązujące bądź na obszarze całego państwa, bądź w poszczególnych dzielnicach oraz przypisy wydane przez b. Władze rosyjskie i okupacyjne niemieckie obowiązujące na obszarze b. Zaboru rosyjskiego, Warszawa 1923.

Węglewicz M., Zabiegi prawodawcze i dyplomatyczne nad utworzeniem biskupstwa warszawskiego, Warszawa 1918.

Wielopolski Z., Memoriał członka Rady Państwa Z. hr. Wielopolskiego w sprawie obecności położenia Kościoła rzymsko-katolickiego w Królestwie Polskim, AtK, 7(1912), z. 4, s. 335–351.

Wyczawski H., Organizacja kościelna, w: Historia Kościoła w Polsce, t. 2, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań 1979, s. 22–43.

Wysocki J., Józef Ignacy Rybiński biskup włocławski i pomorski, Rzym 1967.

Z Białotarska. Historia kościoła białotarskiego, KDWł, 18(1924), s. 343–344.

Zdzitowiecki S., Publiczne upomnienie za samowolne budowanie bez uprzedniego zezwolenia Władzy Dyecezalnej, KDWł, 12(1918), s. 57.

Zdzitowiecki S.K., Do wielebnego duchowieństwa, KDWł, 19(1925), s. 480–482. DOI: https://doi.org/10.1524/klio.1925.19.19.480

Zieliński Z., Kościół polski w okresie niewoli narodowej i w Polsce odrodzonej, w: Na stolicy prymasowskiej w Gnieźnie i w Poznaniu, red. F. Lenort, Poznań 1982, s. 7–33.

Związek J., Powstanie diecezji częstochowskiej, CzST, 2(1974), s. 13–38.

Żywczyński M., Malczewski Franciszek, w: PSB, t. 19, s. 279–280.

Żywicki J., Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998.