Budynki prepozytury szpitalnej w Krzepicach w końcowym okresie istnienia (1793–1821)

Abstrakt

Historia parafii szpitalnej i opieki dobroczynnej w Krzepicach rozpoczęła się w 1436 r., kiedy został ufundowany kościół szpitalny pod wezwaniem Świętego Ducha i św. Stanisława. Zapewne pierwotna forma hospitale funkcjonowała już co najmniej sto lat wcześniej, kiedy erygowano w tym mieście parafię św. Jakuba Apostoła. Szlak handlowy związany z cotygodniowymi targami powodował gromadzenie się wielu osób, które z różnych przyczyn wymagały opieki charytatywnej.

Prepozytura szpitalna przez cały okres swojego istnienia (1436–1821) była samodzielną prebendą pod zarządem kanoników regularnych. Tylko ostatni prebendarz – ks. Ignacy Westereowski był księdzem świeckim. Doszukując się przyczyn upadku tego ośrodka należy zwrócić uwagę na kilka czynników, zwłaszcza o charakterze politycznym i personalnym. Ustabilizowany czas do 1793 r. pozwalał prowadzić duszpasterstwo szpitalne ostatniemu duchownemu przedrozbiorowej Polski – ks. Antoniemu Chmielarskiemu w tradycyjny sposób. Normalizacja umożliwiała nawet przeprowadzenie kilku remontów i napraw kościoła i szpitala. W chwili agresji państwa pruskiego na Rzeczpospolitą w 1793 r. parafia krzepicka stała się częścią nowego tworu politycznego zwanego Südprussen. Nowy prawodawca upaństwowił wszelkie instytucje dobroczynne odbierając Kościołowi zarząd nad nimi oraz majątki ziemskie. Parafia szpitalna była wolna od tego zaboru, co jednak nie ominęło parafii św. Jakuba w tym samym mieście, ale ostatecznie to zaważyło na rozwiązaniu prebendy szpitalnej w niedalekiej przyszłości. Nieprzychylność kamery pruskiej względem instytucji katolickich oraz przemarsze wojsk pruskich, napoleońskich i rosyjskich przez Krzepice nadwyrężyły budżet prebendy szpitalnej. Uposażenie w całości pokrywało utrzymanie szpitala, a nie kościoła. Po przegranej Napoleona w Rosji w 1812 r., w roku następnym w Krzepicach osiadły wojska rosyjskie, które korzystały pełnymi garściami z dóbr parafii szpitalnej. Desekracja kościoła 14 marca 1826 r. stanowi datę rozwiązania prebendy szpitalnej. Mimo braku osobnego probostwa, nadal pozostała opieka szpitalna, która od teraz była prowadzona zarówno przez Kościół jak i magistrat miejski.

Powyższe fakty udało się ustalić na podstawie dostępnych archiwaliów, w  decydowanej większości wykorzystanych po raz pierwszy do pracy naukowej. Przetarcia przysłowiowych szlaków dokonał w 1914 r. ks. Stanisław Muznerowski, dzięki któremu pojawił się temat szpitalnictwa w ogólnej historii małego miasteczka Krzepice. Dzięki poszerzonej kwerendzie w innych archiwach udało się zdecydowanie uszczegółowić obraz funkcjonowania prebendy, zwłaszcza w jego schyłkowym okresie. Temat nie jest definitywnie zamknięty, gdyż mogą zostać odkryte nowe materiały w tej kwestii. Obecne czasy, w których dokumenty archiwalne zostają upowszechniane w postaci skanów ogólnodostępnych w zbiorach internetowych na coraz większą skalę, czynią to zadanie o wiele łatwiejszym.