Budynki prepozytury szpitalnej w Krzepicach w końcowym okresie istnienia (1793–1821)

Kamil Kęsik

doi:10.52404/ttnwloc.stwl.25.28

Authors

Kamil Kęsik Wieluńskie Towarzystwo Naukowe https://orcid.org/0000-0003-3824-1101

DOI:

https://doi.org/10.52404/ttnwloc.stwl.25.28

Keywords:

the Church of the Holy Spirit, the town of Krzepice, parish, medical parish, hospital

Abstract

The history of the medical parish and charity care in the town of Krzepice started formally in 1436, when the medical church of the Holy Spirit and St. Stanislaus was founded there. Certainly, medical care had functioned there at least 100 years earlier when the parish of St. James the Apostole in Krzepice was established. The trade route, connected with weekly markets in the town, gathered a lot of people who required charity care following different reasons.

Through the whole period of its existence (1446–1826), the medical parish had been a self–contained prebend run by the Canons Regular. Only Rev. Ignacy Westereowski, the last prebend priest, was a secular (a diocesan one). Looking for the causes of the decline of the medical parish, it is significant to draw attention to some factors, especially the political ones. A factor which allowed Rev. Antoni Chmielarski to perform a medical, pastoral ministry in a traditional way and even carry the renewals of the church was stability which lasted until 1793. The moment of aggression of Prussia against the Republic of Poland in 1793 made the parish of Krzepice become part of South Prussia. The new legislator nationalised all the charity institutions taking the administration as well as land from the church. The medical parish did not belong to the above–mentioned partition. However, the parish of St. James in the same town was affected by it and eventually that was the reason for the termination of the medical parish. Disapproval of the Prussian office in charge of the Crown on Catholic institutions as well as the marches of the Prussian army, Napoleon’s forces or the Russian troops through the town of Krzepice strained the hospital care, and thus the endowment of the parish covered almost entirely the maintenance of the hospital, not of the church itself. After Napoleon’s defeat in Russia in 1812, Russians appeared in the town of Krzepice and they stayed there until 1914. Desecration of the church on 14th March 1826 marks the date of termination of the medical parish. Despite the lack of the separate parish, hospital care which was still available at that time, was provided by both the church and the town hall.

Author Biography

Kamil Kęsik, Wieluńskie Towarzystwo Naukowe

Kapłan (2011) archidiecezji częstochowskiej; mgr (teologia, 2011, UPJPII, Kraków); dr nauk teologicznych (historia Kościoła, 2017, UO, Opole).

References

Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej im. ks. Walentego Patykiewicza:

Acta Conventum et Ec[c]lesiam Krzepicensem concernem [1803–1812], sygn. KD 121.

Akta [dziekana dekanatu krzepickiego tyczące się] kościoła parafialnego miasta Krzepic od 1817 do 1859 roku, sygn. KD 122.

Akta Konsystorza Generalnego Kaliskiego w przedmiocie kościoła i probostwa w Krzepicach [1803–1836], sygn. KK 23.

Akta Konsystorza Generalnego Kaliskiego w przedmiocie kościoła szpitalnego w Krzepicach [1813–1852], sygn. KK 24.

Akta Konsystorza Foralnego Piotrkowskiego tyczące się kościoła parafialnego w Krzepicach w dekanacie krzepickim oficjalacie piotrkowskim założone w r[oku] 1832 [–1840], sygn. KK 173.

Liber mortorum [1787–1807], sygn. KM 1224.

Unikat aktów zmarłych parafii rzymskokatolickiej Praszka [1826–1836], sygn. KM 2738.

Księga zmarłych, sygn. KM 4064.

–––––

Archiwum Archidiecezji Gnieźnieńskiej: Series personarum instituti Canonicorum Regularium Lateranensiam in Canonia

et Decanatu Krzepicensi (1791), sygn. AKM I 77.

–––––

Archiwum Diecezjalne we Włocławku:

Akta wizytacji biskupów gnieźnieńskich, Inwentarz kościoła szpitalnego w Krzepicach w dekanacie tymże spisany roku 1797, sygn. 0395 (dawna sygn. AAG. Wiz. 95).

Akta wizytacji biskupów gnieźnieńskich, Visitatio decanatis ecclesiae hospitalis Krzepicensis ex mandato Celissimi Principius Archiepiscopi Gnesnensis per Carolum Wolski canonicum collegiatorum Lanciensis et Vielunensis Decanus forrneum Krzepicensem die 30 X 1800, sygn. 03102 (dawna sygn. AAG. Wiz. 102).

Akta wizytacji biskupów kujawsko-kaliskich, Wizytacja dekanatu krzepickiego z 1824 r., sygn. 045 (dawna sygn. ABKKal. Wiz. 5(387); 43).

Pismo Rządu Gubernialnego Kaliskiego do Urzędu Municypalnego Miasta Kalisza z 31 III 1893, sygn. AKGWłocł. pers. nr 495, Siennicki Franciszek.

–––––

Archiwum Państwowe w Łodzi: Akta osobiste Erazma Tarchalskiego burmistrza miasta Krzepic, sygn. Rząd Gubernialny Piotrkowski 1896.

–––––

Ordo Divini offici ad usum dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis pro Anno 1837, Varsaviae [brw.].

–––––

Banaszek M., Historia Kościoła katolickiego, Warszawa 1987.

Cieśla R., Blask dawnych Krzepic, wyd. 1, Krzepice 1997, wyd. 2, 2007.

Dola K., Opieka społeczna Kościoła, w: Historia Kościoła w Polsce, t. 2, cz. 1, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań – Warszawa 1979, s. 343–345.

Dola K., Szkice z działalności dobroczynnej i społecznej Kościoła katolickiego na historycznych ziemiach polskich do 1918 r., w: Res sacra miser. Studia z dziejów dobroczynności i opieki społecznej, red. F. Wolnik, Opole 2014, s. 91–153.

Dola K., Szpitale w średniowiecznej Polsce pod zarządem kościelnym, w: Res sacra miser. Studia z dziejów dobroczynności i opieki społecznej, red. F. Wolnik, Opole 2014, s. 47–90.

Góralski Z., Działalność charytatywna w Polsce przedrozbiorowej, Kraków 1973.

Grad S., Kościelna działalność arcybiskupa i prymasa Jana Łaskiego, w: Studia z historii Kościoła w Polsce, t. 5, red. H. Wyczawski, Warszawa 1979, s. 181–322.

Jędrysiak J., Parzymiechy – 750 lat historii, Lipie 2018.

Kęsik K., Pruska dominacja w Territorium Vielunense (1793–1806), „Rocznik Wieluński”, 20(2020), s. 99–124.

Kostrzewski P., Z krzepickiej ziemi rodem. Ks. Stanisław Muznerowski (1886–1925).

Duszpasterz, działacz społeczny i historyk, „Wiadomości Archidiecezji Częstochowskiej”, 7–12(2018), s. 253–278.

Krysiak E., Dzieje szpitala i kościoła Ducha Świętego w Krzepicach, Częstochowa 2003 [mps w zbiorach biblioteki WSD Częstochowa].

Kujawski W., Diecezja kujawsko-kaliska. Opracowanie historyczno-źródłoznawcze, Włocławek 2011.

Kujawski W., Parafie diecezji włocławskiej. Okres kujawsko-kaliski 1818–1925, Włocławek 2018.

Litak S., Kościół w Polsce w okresie oświecenia do 1795 r., w: Historia Kościoła, t. 4, red. L.J. Rogier, R. Aubert, M.D. Knowles, Warszawa 1987, s. 395–453.

Litak S., Szpitale w Polsce przedrozbiorowej. Rozwój i problematyka, w: Szpitalnictwo w dawnej Polsce, red. M. Dąbrowska, J. Kruppé, Warszawa 1998, s. 13–31.

Łatak K., Klasztor kłobucki. Przestrzeń – ludzie – aktywność – kultura, Łomianki 2022.

Muznerowski S., Krzepice w przeszłości, Włocławek 1914.

Pobóg-Lenartowicz A., Kanonicy regularni na Śląsku, Opole 1999.

Surdacki M., Szpitalnictwo zakonne w średniowiecznej Polsce, „Roczniki Humanistyczne”, 63(2015), z. 2, s. 49–98. DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2015.63.2-3

Wiśniowski E., Parafie w średniowiecznej Polsce, Lublin 2004.

Wysocki J., Dzieje Kościoła w Rzeczypospolitej w okresie stanisławowskim, w: Historia Kościoła w Polsce, t. 2, cz. 1, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań – Warszawa 1979, s. 38–97.

Wysocki J., Kościół katolicki pod zaborem pruskim (1772–1815), w: Historia Kościoła w Polsce, t. 2, cz. 1, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań – Warszawa 1979, s. 128–164.

Visitationberichte der Diözese Breslau, t. 1, wyd. J. Jungnitz, Breslau 1902.

Zabraniak S., Z dziejów szpitalnictwa w archidiakonacie wieluńskim (w świetle wizytacji z lat (1668–1669), „Roczniki Nauk Prawnych”, 15(2005), nr 2, s. 209–222.

Złotkowski D., Krzepice w XIX wieku – społeczeństwo i gospodarka, w: Krzepice a historia Rzeczypospolitej, red. A. Zakrzewski, Krzepice 2008, s. 111–130.

Zubert B., Ekssekracja, w: EK, t. 4, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin 1985, kol. 820–821.