W 100. rocznicę wojny polsko-bolszewickiej 1919–1920

Józef Dębiński

doi:10.52404/ttnwloc.stwl.22.23

Autor

Józef Dębiński Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu https://orcid.org/0000-0003-2548-1739

DOI:

https://doi.org/10.52404/ttnwloc.stwl.22.23

Słowa kluczowe:

wojna polsko-bolszewicka, wyprawa kijowska, bitwa warszawska, traktat ryski

Abstrakt

Odrodzona w 1918 roku Polska musiała jeszcze długo walczyć o swój kształt terytorialny. Wschodnie granice państwa zostały ukształtowane w wyniku wojny polsko-bolszewickiej, która była skutkiem dążeń Rosji Radzieckiej do podboju państw europejskich i przekształcenia ich w republiki radzieckie zgodne z doktryną rosyjskiej partii bolszewików. Wojna trwała w latach 1919–1920, a jej najważniejszymi epizodami militarnymi były: wyprawa kijowska, bitwa warszawska, kontruderzenie znad Wieprza, bitwa pod Komarowem i wreszcie bitwa nad Niemnem. Decydującym momentem w wojnie była bitwa warszawska, zwana też „cudem na Wisłą”, gdyż udało się zatrzymać zmasowane natarcie bolszewików. W bitwie, prowadzonej przez Wodza Naczelnego, bohatersko walczyli żołnierze, ochotnicy oraz ludność cywilna i rozerwali linię frontu wojsk bolszewickich. Bitwa warszawska zadecydowała o zachowaniu niepodległości przez Polskę, a także przekreśliła plany rozprzestrzenienia komunizmu na Europę Zachodnią. Dnia 18 marcu 1921 r. w Rydze doszło do podpisania traktatu pokojowego między ZSRR a Polską, który wytyczył granicę polsko-radziecką i do agresji ZSRR na Polskę (17 IX 1939) regulował stosunki między II Rzeczypospolitą a Rosją Sowiecką.

Biogram autora

Józef Dębiński - Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Ksiądz rzym.-kat. Dr hab. historii, współpracuje z Katedrą Europy Wschodniej oraz Katedrą Stosunków Międzynarodowych na Wydziale Nauk o Polityce i Bezpieczeństwie UMK w Toruniu. Autor wielu prac naukowych z zakresu historii powszechnej, Polski i Kościoła oraz teologii i filozofii.

Bibliografia

Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. 2, oprac. W. Gostyńska, Warszawa 1961.

Piłsudski J., Pisma, mowy, rozkazy, t. 5, Warszawa 1933.

Piłsudski J., Rok 1920, Warszawa 1924.

Witos W., Moje wspomnienia, t. 2, Paryż 1964.

Protokół złożenia ratyfikacji traktatu pokoju podpisanego w Wersalu dnia 28 czerwca 1919 r., „Dziennik Urzędowy”, 1920, nr 35, poz. 200.

Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 czerwca 2019 roku w sprawie ustanowienia roku 2020 Rokiem Bitwy Warszawskiej, „Monitor Polski”, 2019, poz. 604.

Arcybiskupi i biskupi polscy całemu polskiemu duchowieństwu pozdrowienie i błogosławieństwo w Panu, „Kronika Diecezji Włocławskiej”, 14(1920), s. 250–256.

Konferencja biskupów polskich, „Kronika Diecezji Włocławskiej”, 14(1920), s. 248–250.

List pasterski biskupów polskich do narodu, „Kronika Diecezji Włocławskiej”, 14(1920), s. 220–223.

Wezwanie biskupa polowego Stanisława Galla, „Kurier Płocki”, 1920, nr 166, s. 1.

Zdzitowiecki S., Biskup kujawsko-kaliski do ludu wiernego, „Kronika Diecezji Włocławskiej”, 14(1920), s. 225–227.

Ajnenkiel A., Od rządów ludowych do przewrotu majowego, Warszawa 1978.

Borzęcki J., Pokój ryski i kształtowanie się międzywojennej Europy Wschodniej, Warszawa 2012.

Davies N., Orzeł biały. Czerwona gwiazda. Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920, Kraków 1998.

Dębiński J., Duchowieństwo rzymskokatolickie diecezji włocławskiej w latach 1918–1939, Toruń 2010.

Dębiński J., Inwazja bolszewicka w 1920 roku na ziemi dobrzyńskiej i Kujawach wschodnich, „Ateneum Kapłańskie”, 145(2005), s. 495–514.

Dufrat J., Kobiety w kręgu lewicy niepodległościowej. Od Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego do Ochotniczej Legii Kobiet (1908–1918/1919), Toruń 2001.

Dzwonkowski R., Losy duchowieństwa katolickiego w ZSRR 1917–1939, Lublin 1998.

Galuba R., „Niech nas rozsądzi miecz i krew...”. Konflikt polsko-ukraiński o Galicję Wschodnią w latach 1918–1919, Poznań 2004.

Gałkowski P., Ziemianie i ich własność w ziemi dobrzyńskiej w latach 1918–1947, Rypin 1999.

Grzybowski M., Wojna polsko-rosyjska 1920 r. w Płocku i na Mazowszu, Płock 1990.

Grzybowski M., Wpływ duchowieństwa na morale obrońców w wojnie 1920, „Płocki Rocznik Historyczno-Archiwalny”, 1(1995), s. 47–54.

Jacyna J., Wiosna (1918–1920), Warszawa 1931.

Klimecki M., Polsko-ukraińska wojna o Lwów i Galicję Wschodnią 1918–1919, Warszawa 2000.

Kozłowski E., Wrzosek M., Historia oręża polskiego 1795–1939, Warszawa 1984.

Krajewski M., Społeczeństwo ziemi dobrzyńskiej wobec najazdu bolszewickiego, Rypin 1990.

Krajewski M., Społeczeństwo ziemi dobrzyńskiej i Kujaw wschodnich wobec najazdu bolszewickiego w 1920 r., w: W 75-lecie Bitwy Warszawskiej. Materiały z konferencji naukowej 30XI – 1 XII 1995 r. i uroczystości w dniu 20 sierpnia 1995 r. pod Pomnikiem Poległych Obrońców Wisły 1920 roku, Włocławek 1997, s. 133–171.

Kukieł M., Dzieje Polski porozbiorowej 1795–1921, Londyn 1961.

Kukieł M., Zarys historii wojskowości w Polsce, Londyn 1949.

Kumaniecki K.W., Odbudowa państwowości polskiej: najważniejsze dokumenty 1912 – styczeń 1924, Kraków – Warszawa 1924.

Kutrzeba T., Wyprawa kijowska 1920, Warszawa 1937.

Machalski T., Ostatnia epopeja. Działania kawalerii 1920 roku, Londyn 1969.

Mierzwiński H., Wojna polsko-sowiecka 1919–1920, Biała Podlaska 1991.

Musialik Z.M., Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920, Włocławek 1991.

Odziemkowski J. Spychała B., Duszpasterstwo wojskowe II Rzeczpospolitej, Warszawa 1987.

Pipes R., Rewolucja Rosyjska, Warszawa 1994.

Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia Polski 1914–1939, t. 2, Londyn 1967.

Podhorecki L., Cud nad Wisłą. Ossów 1920–2000, Wołomin 2000.

Przybylski A., Wojna Polska 1918–1921, Warszawa 1930.

Roman W., Kapelani wojskowi – bohaterowie wojny polsko-sowieckiej 1919–1920, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej” (Warszawa) 1995, nr 18, s. 11–121.

Szczepański J., Społeczeństwo Polski w walce z najazdem bolszewickim w 1920 roku, Warszawa – Pułtusk 2000.

Szczepański J., Wojna 1920 na Mazowszu i Podlasiu, Warszawa – Pułtusk 1995.

Szcześniak A.L., Wojna polsko-radziecka 1918–1920, Warszawa 1989.

Szeptycki S., Front litewsko-białoruski 10 marca 1919 – 30 lipca 1920, Kraków 1925.

Tokarzewski M., Przyczynek do historii męczeństwa Kościoła rzymsko-katolickiego w diecezjach kamienieckiej i łucko-żytomierskiej (1863–1930), Kraków 1995.

Waszkiewicz Z., Kościół katolicki wobec wojny polsko-bolszewickiej i traktatu ryskiego, w: Traktat ryski 1921 roku po 75 latach, red. M. Wojciechowski, Toruń 1998, s. 171–192.

Wilk S., Episkopat Kościoła katolickiego w Polsce 1918–1939, Warszawa 1992.

Wyszczelski L., Operacja Warszawska sierpień 1920, Warszawa 2005.

Wyszczelski L., Wojna polsko-rosyjska 1919–1920, Warszawa 2010.

Zieliński Z., Udział Adama Stefana Sapiehy w sprawie śląskiej podczas plebiscytu w roku 1921, w: Księga sapieżyńska, red. J. Wolny, Kraków 1986, s. 90–109.

Zwycięstwo 1920. Warszawa wobec agresji bolszewickiej, oprac. M.M. Drozdowski, Paryż 1990.