Obrona „dolnej Wisły” i bitwa o Włocławek jako istotny epizod Bitwy Warszawskiej 1920 r.

Abstrakt

Walki w obronie Włocławka i jego okolic trwały od 14 sierpnia (sobota) do 19 sierpnia (czwartek), gdy agresor opuścił okolice miasta. Analizując już sam przebieg działań strony polskiej nad „dolną Wisłą” w sierpniu 1920 r., możemy wydzielić w nich trzy etapy. Pierwszy to chaotyczne organizowanie obrony linii „dolnej Wisły” przez Ministerstwo Spraw Wojskowych, potem zaś przez dowództwo Frontu Północnego. Drugi to walki opóźniające na przedpolu Wisły (Mława, Działdowo, Brodnica) i obronne na linii rzeki (Bobrowniki, Nieszawa, Włocławek, Płock). Wreszcie trzeci to pościg za szybko wycofującymi się oddziałami bolszewickimi i oczyszczenie terenu z rozbitków i maruderów.

Przyglądając się szczegółowo poszczególnym etapom, warto zauważyć, że pierwszy etap trwał do 12 sierpnia. Obejmował prace sztabowe i fortyfikacyjne. Jednak ich wykonywane nie odpowiadało ani skali zbliżającego się zagrożenia, ani potrzebom obronnym. Rzeczywistość wojenna sprawiła, że wiele kwestii w ostatniej chwili trzeba było poprawiać, a niekiedy nawet całkowicie zmieniać. Dotyczy to szczególnie organizacji dowodzenia oraz wykonanych prac fortyfikacyjnych na przedmościach Włocławka i Płocka, które wymagały zaangażowania większych sił (2–3 dywizji), niż później było w dyspozycji.

Drugi etap – to ciężkie boje przeprowadzone od Mławy do Brodnicy, których celem było niedopuszczenie wroga do korytarza pomorskiego oraz walki o przeprawy na Wiśle. W okresie tym bolszewicy mieli przewagę liczebną i sprzętową, również moralną. W zmaganiach brała udział 4 Armia wraz z podporządkowanym jej 3 Korpusem Kawalerii (cztery dywizje strzelców i dwie dywizje kawalerii), mające za sobą długotrwałe zwycięskie walki. Jej przeciwnikiem były doraźnie tworzone załogi przedmości, źle uzbrojone, niewyszkolone i złożone z oddziałów etapowych i zapasowych. Większość żołnierzy służących w tych oddziałach nie brała wcześniej udziału w walce, nie miała więc żadnego doświadczenia bojowego. W omawianym okresie inicjatywa operacyjna i taktyczna była całkowicie w rękach dowódców sowieckich. Oni wytyczali kierunki działań, wybierali miejsce i czas akcji zaczepnych.

Trzeci – to pościg za uchodzącym wrogiem. W działaniu tym wzięły udział jedynie oddziały wysunięte na północny wschód (zgrupowanie pułkownika Aleksandrowicza), gdyż oddziały blokujące przeprawy na Wiśle w rejonie Włocławka i Płocka nie zdążyły nawiązać kontaktu bojowego z siłami wroga szybko cofającymi się pod naciskiem 5 Armii gen. Sikorskiego. Wobec tego głównym ich zajęciem było likwidowanie resztek oddziałów bolszewickich, które nie zdołały przedrzeć się na wschód przez polski kordon.

Całość walk w okolicach Włocławka trwała 5 dni, z czego w samym Włocławku właściwie tylko 16 sierpnia, a przez kolejne dni miasto było ostrzeliwane, co niewątpliwie przyniosło wiele zniszczeń (most, budynki instytucji kościelnych i miejska zabudowa mieszkaniowa).

Ponadto zaangażowano, zwłaszcza gdy chodzi o stronę polską w newralgicznym dniu 16 sierpnia, około 2 tys. żołnierzy, w większości dopiero co zmobilizowanych, nie mających wielkiego doświadczenia bojowego. Po stronie rosyjskiej siły były kilkakrotnie większe (15–16 tys.), jednak w skali całej Bitwy Warszawskiej były to siły nieduże. Bolszewicy pierwotnie chcieli sforsować Wisłę, na linii Bobrowniki – Nieszawa i przez most we Włocławku. W drugiej kolejności (po zniszczeniu mostu) również na linii Bobrowniki – Nieszawa i prawdopodobnie na wschód od miasta.

Wydaje się, że napastnicy dwukrotnie mieli szansę przebić się na lewą stronę Wisły i zorganizować tam silny opór: raz pod Nieszawą – gdyby szybciej podjęli przeprawę swoich oddziałów, a drugi raz – gdy ruszyli w pogoń przez most, za wracającymi żołnierzami polskimi. W obu przypadkach, zabrakło determinacji.

Biorąc pod uwagę czas trwania walki i zaangażowane siły można powiedzieć, że był to jedynie epizod Bitwy Warszawskiej.