Dio esiste perché il Padre esiste. L’ontologia della Persona in Joannis Zizioulas

Abstract

Joannis Zizioulas, tytularny metropolita Pergamonu, jest przez wielu uważany za jednego z najwybitniejszych, nie tylko w Kościele prawosławnym, teologów naszych czasów. Niniejszy artykuł jest przedstawieniem jego centralnej idei, tj. monarchii Boga Ojca, od którego wszystko pochodzi, który jest odwieczną przyczyną Syna i Ducha Świętego, a poprzez Nich całego stworzenia. „Bóg istnieje, ponieważ Ojciec istnieje” – nie waha się stwierdzić Autor, który widzi w Osobie Ojca gwaranta wolności, inności, a także jedności w Bogu. Takim gwarantem nie może być absolutna Boża natura, która jest tyleż odwieczna, co konieczna. Tymczasem, jeśli Bóg jest miłością, jak podkreśla św. Jan, to musi być wolny nie tylko w odniesieniu do stworzenia, ale także w sobie samym i do siebie samego. Wszak nie można być miłością w sposób konieczny. Gwarantem inności i wolności, czyli warunków miłości nie może być nawet odwieczna wspólnota Trzech. Bo znowu musielibyśmy powiedzieć, że jest ona po prostu konieczna albo że jest wyborem trzech wolności, Ojca, Syna i Ducha, co z kolei osłabiałoby jedność i jedyność w Bogu. Czy jednak koncepcja Boga Ojca jako przyczyny Trójcy Przenajświętszej nie prowadzi do subordynacjonizmu, umniejszenia Boskości Syna i Ducha? Zizioulas przekonuje, że nie, gdyż warunkiem odwiecznego Ojcostwa jest wspólnota z równie odwiecznym Synem, który jest równy Ojcu w Boskiej naturze. Analogicznie sprawy mają się z Duchem, który jest odwieczną miłością w Osobie między Ojcem a Synem. Ta wizja Boga Ojca jako przyczyny Trójcy ma – jak pokazuje Autor – doniosłe implikacji na polu antropologii i eklezjologii. Jeśli wolność Boga jest kwestią pierwszej Osoby, a nie Boskiej natury, to znaczy, że człowiek może stać się rzeczywiście wolny jako osoba pomimo ograniczeń swej ludzkiej natury. Dlatego też wspólnota Kościoła nie jest jedynie instytucją, ale miejscem przechodzenia, szczególnie w Eucharystii, od śmiertelnej egzystencji biologicznej do egzystencji eklezjalnej, której spełnieniem będzie wieczna wolność w jedności z Bogiem w Trójcy Jedynym. Ponadto tak jak w Bogu jest hierarchia, tj. prymat Ojca, tak samo musi być hierarchia w Kościele. Przy czym nie jest ona zagrożeniem dla równości i jedności, ale – wręcz przeciwnie – jest warunkiem możliwości rzeczywistej wspólnoty równych w godności dzieci Bożych.