Zmiany ustrojowo-organizacyjne w sądownictwie diecezji włocławskiej w latach 1918-1925
DOI:
https://doi.org/10.52404/ttnwloc.stwl.25.21Słowa kluczowe:
diecezja włocławska, sądownictwo kościelne, sądownictwo diecezji włocławskiej, sąd kościelny diecezji włocławskiejAbstrakt
Działalność sądownictwa diecezji włocławskiej wiązała się ściśle ze zmianami administracyjno-terytorialnymi diecezji. Na przestrzeni historii diecezji włocławskiej było ich bardzo wiele poczynając od okresu kujawsko-pomorskiego (1123-1818), a kończąc na okresie kujawsko-kaliskim (1818-1925) i okresie po 1925 r., czyli okresie ściśle włocławskim. We Włocławku, stolicy diecezji, od XIII wieku, istniał i funkcjonował oficjalat generalny, który w roku 1918 (21 listopada), zgodnie z przepisami Kodeksu z 1917 r. i postanowieniem biskupa włocławskiego Stanisława Zdzitowieckiego przekształcił się w Sąd Biskupi Włocławski. Oficjalat pomorski, początkowo foralny, funkcjonujący dla części pomorskiej diecezji, w XV wieku przekształcił się w generalny, a po zmianie granic diecezji w 1818 r. w diecezji działały dwa oficjalaty generalne: włocławski i kaliski. Ten ostatni był generalnym do roku 1885. Ostateczne zmiany w organizacji sądownictwa diecezji włocławskiej spowodowało wejście w życie norm Kodeksu prawa kanonicznego z 1917 r.
Reorganizacja podziału administracyjnego Kościoła w Polsce w 1925 r., większa ilość diecezji, spowodowały, że dla realizowania jurysdykcji sądowej i wykonywania sprawiedliwości wystarczały oficjalaty w stolicach diecezji. Stąd też po 1925 r., wraz ze zmianą granic diecezji i odejściem okręgu częstochowsko-piotrkowskiego do nowych diecezji, przestał istnieć okręgowy konsystorz piotrkowski, a później konsystorz okręgowy kaliski. Poczynając więc od okresu diecezji włocławskiej (od 1925 r.) możemy powiedzieć, że w diecezji istniał i działał tylko trybunał diecezjalny generalny we Włocławku, nazywany Biskupim Sądem Duchownym, później noszący nazwę Biskupiego Sądu Kościelnego Diecezji Włocławskiej czy wreszcie nazywany Sądem Kościelnym Diecezji Włocławskiej. Ta ostatnia nazwa zaczęła funkcjonować głównie po roku 1950 i tak jest obecnie.
Bibliografia
Archiwum Diecezjalne we Włocławku:
Akta Sądu Kościelnego z lat 1945–1976.
ArDWł, Akta personalne bp. Władysława Krynickiego, sygn. 161.
ArDWł, Akta Sądy Kościelnego, teczka: Sprawozdania do Sygnatury Apostolskiej 1992–2002.
Codex Iuris Canonici Pii X Pontificis Maximi iussu digestus. Benedicti Papae XV auctoritatae promulgatus, 1917, ed. P. Gasparri, Typis Polyglottis Vaticanis, Romae 1934.
Catalogus ecclesiarum et utriusque cleri, tam saecularis quam regularis, dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis pro anno Domini 1919, Wladislaviae 1919, s. 15–17.
Catalogus ecclesiarum et utriusque cleri, tam saecularis quam regularis, dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis pro anno Domini 1923, Wladislaviae 1923, s. 20–21.
Catalogus ecclesiarum et utriusque cleri, tam saecularis quam regularis, dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis pro anno Domini 1924, Wladislaviae 1924, s. 28–29.
Pius XI, Vixdum Poloniae unitas, AAS, 17(1925), s. 521–528. DOI: https://doi.org/10.1021/ie50185a035
Papiestwo wobec sprawy polskiej w latach 1772–1864, wybór źródeł, opr. O. Beiersdorf, Wrocław 1960, s. 271–283.
–––––
Borucki J., Działalność Sądu Kościelnego we Włocławku w okresie powojennym (1945–2000), w: Prawda i miłość. Księga pamiątkowa ku czci Biskupa Bronisława Dembowskiego na złoty jubileusz kapłaństwa, Włocławek 2003, s. 365–378.
Chodyński Z., Konsystorze diecezji kujawsko-pomorskiej, Włocławek 1914.
Cieślak B., Profesorowie prawa kanonicznego, w: 425 lat Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku. Profesorowie i moderatorzy XX wieku, red. W. Hanc, K. Rulka, Włocławek 1997, s. 17–18.
Dąbrowski K., Arcybiskup Włodzimierz Jasiński 1873–1965, Łódź 1990.
Dębiński J., Duchowieństwo rzymskokatolickie diecezji włocławskiej w latach 1918–1939, Toruń 2010.
Gręźlikowski J., Recepcja reformy trydenckiej w diecezji włocławskiej w świetle ustawodawstwa synodalnego, Włocławek 2000.
Gręźlikowski J., Sądownictwo diecezji włocławskiej – historia i teraźniejszość – na tle rozwoju sądownictwa kościelnego w Polsce, IusMatr, 9(2004), s. 151–184. DOI: https://doi.org/10.21697/im.2004.9(15).07
Hemperek P., Oficjalat okręgowy w Lublinie XV–XVIII wieku. Studium z dziejów organizacji i kompetencji sądownictwa kościelnego, Lublin 1974.
Hemperek P., Oficjalaty okręgowe w Polsce, RTK, 17(1971), z. 5, s. 51–73.
Jabłonowska H., Owczarek Wojciech Stanisław, krypt.: W.O., (1875–1938), w: SPTK, t. 6, Warszawa 1983, s. 597–598.
Kawczyński B., Krynicki Władysław Paweł, krypt.: Wł.K. (1861–1928), w: SPTK, t. 6, Warszawa 1983, s. 227–231.
Kujawski W., Sobczyński Jan Nepomucen (1861–1942), w: SPTK, t. 7, Warszawa 1983, s. 141–142.
Kujawski W., Zarys dziejów diecezji włocławskiej, w: Diecezja Włocławska 2000, Włocławek 2001, s. 15–49.
Kumor B., Archidiakonat, w: EK, t. 1, Lublin 1985, kol. 869–873.
Kumor B., Granice metropolii i diecezji polskich, ABMK, 20(1970) s. 344–358.
Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej 1772–1918, Kraków 1980.
Librowski S., Ksiądz Jan Nepomucen Sobczyński (1861–1942), ABMK, 2(1961), z. 1–2, s. 323–330. DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.6217
Librowski S., Wizytacje diecezji włocławskiej, ABMK, 8(1964), cz. 1: Wizytacje diecezji kujawskiej i pomorskiej, t. 1: Opracowanie archiwalno-źródłoznawcze, z. 1: Wstęp ogólny do wizytacji, s. 13–186. DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.6431
Müller W., Diecezja krakowska w relacjach biskupów z XVII i XVIII wieku, „Roczniki Humanistyczne”, 13(1965), z. 2, s. 75–88.
Patykiewicz W., Archidiakonat wieluński, „Częstochowskie Wiadomości Diecezjalne”, 32(1958), s. 119–157.
Patykiewicz W., Ks. Antoni Grochowski (1860–1937), „Częstochowskie Wiadomości Diecezjalne”, 38(1964), nr 9, s. 203–205.
Patykiewicz W., Późniejsze oficjalaty gnieźnieńskie, RTK, 5(1958), z. 4, s. 112–128.
Preis R., Administracja diecezjalna w Królestwie Polskim w latach 1864–1918. Studium prozopograficzne, Lublin 2012.
Rulka K., Biskupski Stefan, (1895–1973), w: SPTK, t. 5, Warszawa 1983, s. 119–124.
Rulka K., Nassalski Marian, krypt.: Ks. M.N., N. (1860–1942), w: SPTK, t. 6, Warszawa 1983, s. 529–535.
Silnicki T., Organizacja archidiakonatu w Polsce, Lwów 1927.
Skiełczyński Z., Archidiecezja warszawska w latach 1818–1830, w: Studia z historii Kościoła w Polsce, t. 4, red. E.H. Wyczawski, Warszawa 1978, s. 9–206.
Tomczak A., Kancelaria biskupów włocławskich w okresie księgi wpisów (XV–XVIII w.), „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, 69(1964), z. 3.
Ulanowski B., Materiały do historii ustawodawstwa synodalnego w Polsce w XVI wieku, „Archiwum Komisji Prawniczej Akademii Umiejętności w Krakowie”, 1(1895), s. 348–499.
Vetulani A., Początki oficjalatu biskupiego w Polsce, „Nowa Polonia Sacra”, 3(1939), s. 42–54.
Vetulani A., Prawne stanowisko oficjałów biskupich w Polsce w XV stuleciu, w: Studia historyczne ku czci Stanisława Kutrzeby, t. 1, Kraków 1938, s. 463–481.
Wlaźlak W., Judicium Succursale Czenstochoviensis (1818–1925), „Gubernaculum et Administratio. Zeszyty Naukowe Instytutu Administracji WSP w Częstochowie”, 2002, z. 2, s. 13–17.
Wlaźlak W., Konsystorze generalne w diecezji kujawsko-kaliskiej (1819–1918), CzST, 29(2002), s. 237–256.
Wlaźlak W., Ks. Franciszek Mirecki (4 X 1869 – 21 XII 1948), „Wiadomości Archidiecezji Częstochowskiej”, 79 (2005), nr 9–11, s. 98–102.
Zdzitowiecki S., Nominacja wiceoficjałów Sądu Biskupiego, KDWł, 12(1918), nr 12, s. 333.
Zdzitowiecki S., Nominacja wikariuszów generalnych, KDWł, 12(1918), nr 12, s. 332.
Związek J., Ciesielski Michał ks., w: EK, t. 3, Lublin 1985, kol. 482–483.
Związek J., Wróblewski Bolesław (1867–1951), w: Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce, t. 3, Lublin 1995, s. 194–195.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Oznaczenie wydania
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Studia Włocławskie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
